कोरिया जानका लागि  परीक्षा दिन नपाएपछि युवाले गरेको प्रदर्शनका क्रममा भएको झडपमा दुई युवकको मृत्यु भएको छ । जिल्ला प्रहरी परिसर ललितपुरका प्रहरी प्रवक्ता प्रहरी उपरीक्षक नवराज कार्कीका अनुसार ज्यान गुमाउने व्यक्ति दैलेख घर भएका २३ वर्षीय सुजन राउत हुन्।आक्रोशित प्रदर्शनकारीले भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री प्रकाश ज्वालाको गाडी आगो लगाएर क्षति ग्रस्त बनाएका छन्।प्रदर्शनमा उत्रिएका युवाले सडक अबरुद्ध पार्दै सवारीसाधनमा आगजानी गरेका थिए । प्रहरीले ५४ जनालाई पक्राउ गरेको र भीडलाई तितरबितर बनाएको अधिकारीहरूले जनाएका छन्।सो प्रदर्शनका कारण दिनभर ललितपुरको ग्वार्को, बालकुमारी र आसपासको क्षेत्र तनावग्रस्त रह्यो।  उत्पादनमुलक तथा कृषि क्षेत्रमा हुने परीक्षा पनि उनीहरुलाई सहभागी गराउन अदालतले आदेश दिएको थियो । ईपीएस कार्यालयले अदालतमा रिट दायर गर्नेलाई मात्रै आवेदन दिन आह्वान गरेको थियो । अरु विद्यार्थीले फर्म भर्न नपाउने स्थिति भएपछि विरोध प्रदर्शन भइरहेको थियो ।

• Deepa Adhikari

आजको अन्तरसम्बन्धित संसारमा सूचनाहरू स्वतन्त्र र द्रुत रूपमा सीमानाहरू पार हुन्छन् । विश्वभर समाचार पुर्याउन अहिलेको डिजिटल युगमा सहज भएको छ ।यहि सहजताका कारण मानिसहरुबीचको भौतिक दुरी कम भएको छ। र विश्वमा घट्ने विभिन्न घटनाका बारेमा तत्काल नै अवगत हुने अवसर पनि पाईएको छ। तर धैरै सकारात्मक पक्ष हुँदा हुँदै पछिल्लो समय फेक न्यूज (गलत समाचारहरू) फैलिदा अन्तर्राष्ट्रिय परिप्रेक्ष्यमा केहि चुनौति समेत सिर्जना भएको पाईन्छ।

फेक न्यूजकोहरू, प्रायः सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरू र अन्य डिजिटल च्यानलहरू मार्फत फैलिन्छन । युट्युब नेपालमा सबैभन्दा बढि गलत सूचना फैलाउने प्लेटफर्मको रूपमा देखा परेको छ। त्यसमाथि आज थोरै ज्ञान भएका धेरै मानिसहरू इन्टरनेटको पहुँचमा छन्। तसर्थ ती व्यक्तिहरूले सहि गलत छुट्याउन नसक्दा  भ्रामक सामाचारको फन्दामा परिरहेको समेत भेटिन्छ।मानिसहरूलाई इन्टरनेटमा देखेका सबै कुरा सत्य नहुन सक्छ भन्ने ज्ञान दिलाउन आवश्यक छ।

गलत समाचारहरूले महामारी वा प्राकृतिक प्रकोपहरू जस्ता विश्वव्यापी संकटहरूमा पनि महत्त्वपूर्ण चुनौतीहरू सिर्जना गरेको पाईन्छ। सार्वजनिक स्वास्थ्य र अनेक आपतकालिन समयमा गलत सूचना फैलिदा घातक परिणाम भोग्नु परेको घटनाहरु पनि हामी सामु धेरै छन्। जस्तै COVID-19 महामारीको समयमा उपचारको प्रभावकारिता, भाइरसको उत्पत्ति, वा संकटको गम्भीरताको बारेमा गलत दाबीहरूले जनस्वास्थ्य प्रयासहरूलाई कमजोर पुर्याएको थियो । गलत सूचनाले डर र भ्रम बढाउन सक्छ, र समन्वयित अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रियाहरूलाई बाधा पुर्‍याउन सक्छ।

यसबाहेक, वातावरणीय प्रकोपसँग सम्बन्धित गलत समाचारहरू, जस्तै जलवायु परिवर्तनलाई अस्वीकार गर्ने वा प्राकृतिक प्रकोपका कारणहरूको बारेमा गलत जानकारीले तत्काल वातावरणीय चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्ने विश्वव्यापी प्रयासहरूलाई बाधा पुर्‍याउन सक्छ।अन्य विभिन्न क्षेत्रमा पनि गलत समाचार फैलिदा चुनौती नै सर्जना भएका छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय परिप्रेक्ष्यमा गलत समाचारको प्रभावले देश र संस्कृतिहरूको फराकिलो धारणामा समेत नकारात्मक असर गर्न सक्दछ । झुटा समाचारहरू मार्फत निरन्तरता दिने स्टेरियोटाइपहरू र गलत सूचनाहरूले पूर्वाग्रहहरूलाई सुदृढ पार्न र राष्ट्रहरू बीचको विभाजनलाई गहिरो बनाउन सक्छ। यसले कूटनीतिक सम्बन्धमा बाधा पुर्‍याउने मात्र होइन, अन्तर-सांस्कृतिक समझदारी र सहयोगमा पनि बाधा पुर्‍याउँदछ। बढ्दो अन्तरसम्बन्धित संसारमा, जहाँ अन्तरसांस्कृतिक संवाद र सहकार्य विश्वव्यापी चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न आवश्यक छ। गलत समाचार फैलिदा यस किसिमको प्रगतिको लागि अवरोध खडा हुने गर्दछ।

गलत समाचारको प्रकोपलाई सम्बोधन गर्न सरकार, प्रविधि कम्पनीहरू, संचारमाध्यम र नागरिक समाजलाई समावेश गर्ने बहुआयामिक दृष्टिकोण चाहिन्छ। सरकारले अनलाइन गलत सूचनालाई नियमन गर्न, मिडिया साक्षरता शिक्षाको प्रवर्द्धन गर्न, र सूचना प्रसारमा पारदर्शिता बढाउन कानून बनाएर गलत समाचारहरू विरुद्ध लड्न महत्त्वपूर्ण भूमिका रहन्छ। टेक्नोलोजी कम्पनीहरूले पनि बलियो तथ्य-जाँच संयन्त्रहरू लागू गरेर, एल्गोरिदमिक पारदर्शिता प्रवर्द्धन गरेर, र तिनीहरूको प्लेटफर्महरूमा गलत जानकारीको प्रवर्द्धनलाई कम गरेर गलत समाचारहरु फैलिन रोक्नको लागि जिम्मेवारी लिनुपर्छ।

यसबाहेक, पत्रकारिताको मापदण्डलाई कायम राख्ने, स्रोतहरू प्रमाणीकरण गर्ने र सही रिपोर्टिङ गर्न आवश्यक छ। तथ्य-जाँचको माध्यमबाट गलत सूचनाहरू विरुद्ध लड्ने जिम्मेवारी संचार माध्यमको हो। मिडिया आउटलेटहरू, तथ्य-जाँच र नियमन गर्ने संस्थाहरू, र शैक्षिक संस्थाहरू बीचको सहयोगी प्रयासहरूले झूटा समाचारहरु हटाउन र विश्वसनीय जानकारी प्रवर्द्धन गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

निष्कर्षमा, गलत समाचारको प्रसारले अन्तर्राष्ट्रिय परिप्रेक्ष्यमा गम्भीर खतरा निम्त्याउँछ, द्वन्द्व बढाउँछ, राष्ट्रहरू बीचको विश्वासलाई कमजोर बनाउँछ, र विश्वव्यापी सहयोगमा बाधा पुर्‍याउँछ। यस चुनौतीलाई सम्बोधन गर्न सरकार, प्रविधि कम्पनीहरू, मिडिया संगठनहरू, र नागरिक समाजबाट मिडिया साक्षरता प्रवर्द्धन गर्न, गलत सूचनाहरू विरुद्ध लड्न, र थप सूचित र लचिलो विश्वव्यापी समुदायलाई बढावा दिनको लागि ठोस प्रयासहरू आवश्यक छ। अन्तरसम्बन्ध र अन्तरनिर्भरता द्वारा परिभाषित युगमा, सूचनाको अखण्डताको रक्षा गर्नु आपसी समझदारीलाई बढावा दिन आवश्यक छ।तसर्थ गलत सूचनाहरु प्रवाह हुनबाट बचाउन जरुरी छ।