एकजना अरबी महान यात्री हुन् विद्धान् तथा लेखक पनि, उत्तर अफ्रीकाको मोरक्को बाट हजारौं माइल यात्रा गर्दै भारत आएर तत्कालीन भारतको बादशाहा मुहम्मद वीन तुगलकले उनलाई काजी पदवी दिएर दिल्लीमा राख्यो सात बर्ष दिल्लीमा बसेर फ़ेरि बादशाहले दुत बनाएर उनलाई १३४२ चीन तर्फ पठायो उनले ७५०० मील हिंडेको थियो। पश्चिम अफगानिस्तान देखि पुर्व इन्डोनेशिया सम्म दक्षिण श्रीलंका देखि उत्तर कैलाश पर्वत सम्म बौद्ध सैव, वैष्णो, गाणपत्य, शाक्त, जैन, बोन, किराँत, आदि विभिन्न वैदिक सनातन भित्रको मत सम्प्रदाय फैलिएको थियो। फेरि भोटबासी कै शरणमा जाने कि हामीले पनि आफ्नो मौलिक धर्म संस्कृतिको जगेर्ना गर्ने पटि लाग्ने भएको छ। मन्दिर पुनर्निर्माण गर्न अनुमति पाउँ भन्दै पत्र लेख्यो, तर त्यसको जवाफमा मुहम्मद वीन तुगलक बादशाहले “इस्लाम धर्मको नियम अनुसार पहिला जजिया “कर” तिर्नेलाई मात्रै मन्दिर पुनर्निर्माणको आज्ञा दिने चलन छ ।
कालान्तरमा आआफैंमा तँ ठुलो की म ठूलो भन्दै एक आपसमा गाँड कोराकोर गर्न थालेपछि बिस्तारै आन्तरिक शक्ति कमजोर हुँदै गयो त्यसको फाइदा उठाउदै तुर्की बाट इस्लामको साम्राज्य फैलाउदै आएको अतिक्रमणले अन्तत एक एक गर्दै अफगानिस्तानबाट निल्न सुरु गरेर पुरै भारत वर्ष निल्यो तर त्योभन्दा अगाडि नै भोट र चीनको सम्राटहरुले त्यहाँ भएको अमुल्य दार्शनिक ग्रन्थहरु तिब्बतदेखि चीनसम्म पुर्याएर गुम्बामा संरक्षण गरिसकेको थियो, भने महापण्डित विद्वान हरुलाई भोट लगेर अनुवाद गराउने कार्य पनि गरेको थियो। त्यसैले अहिले देखि नै सनातन धर्मको संरक्षणमा लागीपर्दै तिब्बतको सिचुवान प्रान्तको लारुङ गार भ्यालीमा बिश्वको सबैभन्दा ठूलो न्यिङमा (सनातन) बौद्ध धर्मको बिद्यालय जहाँ १० हजार गुरुद्वार ४० हजार विद्यार्थीको एकै स्थानमा पढाई हुन्छ, बिशाल मठ बनाएर सनातन धर्मको सोधकार्य, पाण्डुलिपि संरक्षण प्रवर्द्धन गर्दैछ अत: अहिले देखिनै हामीले पनि हाम्रो आफ्नो मौलिक धर्म संस्कृतिको जगेर्ना गर्ने पटि लाग्ने की भावी हाम्रो सन्ततिलाई पनि भोलिको दिनमा पू्र्खाको नासो खोज्दै भारतीय नागरिकले जस्तै भोटेकै शरणमा पठाउने चीनको राजालाई दिएको प्रत्युत्तर।
